Hoe kunnen we echt optimistisch blijven tijdens een pandemie?

Het is geen lachend gezichtje dat een zwakke geruststelling biedt. Het is niet het vernisje van vrolijkheid over de ellendige zorgen. Het is geen ontkenning van de puinhoop of van de crises waarin we ons bevinden. Integendeel, waarachtige gronden voor optimisme ontstaan door heldere aanvaarding van wat is. Directe ervaring van ons zelf-zijn met al wat is. En mede-ideeën over wat kan zijn. Het gaat dus om ons bewustzijn van de feitelijke omstandigheden en het ontketenen van het verlangen naar omstandigheden die beter zijn.

Onuitputtelijke bron voor iedereen

Waarachtig optimisme is stevig genoeg om stand te houden in turbulente tijden, om de energie van bewuste leiders te ondersteunen en zich als kansen te manifesteren. Sommigen denken dat een dergelijk optimisme een aangeboren of geërfde eigenschap is, of de vrucht van natuurlijke privileges. Mijn ervaring met bewust leiderschap en mensen is dat het beschikbaar is voor iedereen die zich inzet om de heelheid van wie hij of zij is bloot te leggen. Iedereen heeft in zichzelf toegang tot deze onuitputtelijke bron van optimisme. Tegelijk wil ik hieraan toevoegen dat het pessimisme minstens net zo belangrijk is. Het nodigt ons uit tot diepe reflecties en op zoek te gaan naar de bron. De diepere bedoeling van de dingen die we doen en laten. In tegenstelling tot nihilisten, verlangen de meeste pessimisten ook naar een betere wereld. Ze zijn echter in een verandering van tijdperk iets kritischer over de absolute wil van de mens. Want voor echte verandering en transitie hebben we een open geest, open hart én open wil nodig.

Mogelijkheid in elke moeilijkheid

We onderkennen al lang dat er een verband bestaat tussen optimisme en succesvol leiderschap of, wat dat betreft, een succesvol leven. De grondlegger van de Positieve Psychologie beweging – Martin Seligman – vond optimisme centraal bij diegenen die hun gaven konden manifesteren. Hetzij voor persoonlijke bevrediging (zoals een goed leven) of in dienst van iets groters (een zinvol leven geleid vanuit een diepere bedoeling en verbonden met de aandienende toekomst en Zelf).

In veel onderzoeken naar de goed presterende staat-van-flow en de leiderschapskwaliteiten die deze kunnen opwekken, komen positiviteit en zelftranscendentie naar voren als belangrijke eigenschappen. Evenzo komt optimisme naar voren als een sleutelcomponent voor emotionele intelligentie, veerkracht en welzijn. Ook manifesteert het bij het creatief oplossen van problemen, inspirerend leiderschap en aanwezigheid. Van positieve emoties is bekend dat ze samenhang brengen in de vibraties van hart en hoofd en dat ze onze intenties versterken. Optimisme staat centraal in de “can-do” houding van elke leider. Of zoals Winston Churchill het uitdrukte: “Een pessimist ziet de moeilijkheid in elke kans; een optimist ziet de mogelijkheid in elke moeilijkheid.”

De omslag van vastzitten in crises naar het aanvoelen van de kansen die ze bieden is het allereerste begin van leiderschap. Het is het cruciale kantelpunt waarop onze acties een richting beginnen uit te tekenen en die anderen kunnen inspireren om ook te gaan leiden. Totdat we dat punt hebben bereikt, zeilen we zonder wind, dus kan moeilijk worden gezegd dat we leiding geven. Vastzittend in wat ‘coping-modus’ wordt genoemd, zijn we in ontkenning, woede of verontwaardiging over wat er aan de hand is. Deze negativiteit creëert innerlijke spanning en weerstand die onze energie wegsluizen. Ons vermogen om nog te resoneren met de energie om ons heen wordt als het ware gedempt en samenwerking en co-creatie is dan erg moeilijk. Het nulpunt tussen de negativiteit van coping en de positiviteit van co-creëren is altijd hetzelfde: acceptatie van de werkelijkheid. Acceptatie betekent niet dat we het leuk vinden wat er aan de hand is of dat we er niets aan gaan doen. Maar het betekent wel dat we onze verblindende meningen en vooroordelen hebben losgelaten om de dingen duidelijk te zien zoals ze zijn. Door de dingen op te nemen zoals ze zijn, staan we toe dat de energie van het huidige moment op ons inwerkt. Ons letterlijk verandert, waardoor onze handelingen beter afgestemd worden op de werkelijkheid waarin ze terechtkomen. Vanuit een diep en eerlijk besef van wat er aan de hand is, kunnen onze handelingen co-creëren met de werkelijkheid.

Door de crisis heenkijken

Maar wat is het dat ons in staat stelt te aanvaarden dat “alles een puinhoop is” zonder dat onze meningen en emoties in alle hevigheid het tegenovergestelde willen aantonen? Dit is het tweede deel van waarachtig optimisme, het deel dat door de ellende en crisis heen kan kijken naar iets groters, iets allesomvattends, iets waarin “alles goed is”. Een holistische reflectie met een open mind en open hart. Zodat een open wil ontstaat. Hoewel deze expansieve ervaring kan ontstaan in een toevallig moment van genade, kan het meer opzettelijk gecultiveerd worden in meditatie en contemplatieve praktijken. De Sanskriet term hiervoor is Samadhi, waarin we door de illusie van afgescheidenheid heen kijken naar de heelheid van wie we zijn. En de eenheid waaraan we deelnemen. Dit noemen we het “het oplossen van de illusie van afgescheidenheid, de top-down beperkingen van een persoonlijke identiteit.” Associate professor Otto Scharmer van het MIT vergelijkt het met “het doorbreken van een membraan waarin ik mezelf verlies en toch nog meer mezelf ben”. Geen wonder dat decennia van onderzoek naar de effecten van meditatie, een duidelijk verband aantonen met positievere emotionele toestanden.

Deze directe ervaring van heel zijn ligt aan de basis van bewust leiderschap. Het maakt het mogelijk een onbewust gevangen spanning, een existentiële angst, los te laten en te ontspannen. Je zou je kunnen voorstellen dat als je jezelf als een blad beschouwt, de herfst een behoorlijk beangstigende tijd van het jaar is. Maar als je jezelf ervaart als de hele boom, het hele bos, het hele holistische plaatje, dan wordt het mogelijk om te ontspannen in de herfst als gewoon elk ander seizoen. Wie we denken dat we zijn, heeft dus alles te maken met de grootsheid waarin we ons kunnen ontspannen en van waaruit we leiding kunnen geven. In die grootsheid kunnen we duidelijk voelen, zonder angst, hoe de onophoudelijke dans van oorzaak en gevolg doorgaat en doorgaat. Waarbij elk deel verandert naar gelang zijn aard.

Als we breed genoeg kijken – van de ontwikkeling van een zygote tot een volwassen mens, of historisch gezien van jager-verzamelaars tot informatie-agers, of in evolutionaire zin van het eenvoudigste atoom tot een complex brein – zien we de rommelige horten en stoten van voortschrijdend bewustzijn. En hier zijn we dan, in een bijzonder krachtige tijd in de menselijke geschiedenis, met een bijzonder paar handen en voeten waarmee we een nieuwe wereld mogen vormgeven en inrichten.

Dit is een ware grond voor optimisme, die het waard is om op te staan: door te voelen wat onze hele natuur is. Door te resoneren met de natuur, de mensen, de samenlevingen en de situaties van ons specifieke leven. Hierin kunnen en moeten we alles gebruiken dat ons wordt aangereikt; ook een puinhoop of pandemie. Om goed te leven, lief te hebben en te leiden. Tot onze laatste snik.